Jubileuszowe wspomnienia i refleksje (z programu 30. OFTJA)

Radość Prawdziwa, nie na użytek jubileuszu: współtworzyć coś, co przetrwało 30 lat, co okazało się potrzebne i dało rezultaty niezwykłe, godne przechowywania we własnej pamięci i w historii życia teatralnego. Myślę, że taka radość jest udziałem Wiesława Gerasa, który 30 lat temu wymyślił ogólnopolskie spotkania teatrów jednego aktora i doprowadził do urzeczywistnienia idei. Pewnie też takie uczucia towarzyszyły Tadeuszowi Burzyńskiemu - od 30 lat opisującemu i współtworzącemu ten ruch. Czuję się silnie obecny w tym gronie, jako, że 20 razy współorganizowałem OFTJA - żaden festiwal, od momentu przeniesienia imprezy do Torunia, nie odbył się bez mojego udziału.
Gdzie szukać początków? Odpowiedź na to pytanie może być rozmaita i dlatego zgodzą się pewnie wszyscy na podanie nie jednej a trzech dat:
1.23 listopada 1959 - na scenie warszawskiego teatru STS premierą "Wieży malowanej" Wojciech Siemion rozpoczyna "nowożytne" dzieje gatunku;
2.17 października 1966 - we wrocławskim Klubie "Piwnica Świdnicka" Danuta Michałowska spektaklem "Komu bije dzwon" otwiera I Ogólnopolski Przegląd Teatrów Jednego Aktora;
3.17 listopada 1976 - Jan Wojciech Krzyszczak gra na scenie Teatru im. W. Horzycy w Toruniu "Konopielkę", dając początek toruńskiemu okresowi OFTJA.
Festiwal potrzebny. Co to znaczy? Powody dałoby się znaleźć rozmaite, tu wszakże ograniczymy się do jednego: OFTJA był potrzebny aktorom. W ciągu 30 lat (wliczając już tegoroczny przegląd) na festiwalowych scenach zaprezentowano 384 spektakle (148 we Wrocławiu i 236 w Toruniu), a liczba zgłoszeń w samym "toruńskim okresie" zbliżyła się do pół tysiąca. Oczywiście, były lata lepsze i gorsze, a nie rządziły w tym względzie żadne prawa: dwa najlepsze, gdy idzie o liczbę zgłoszeń, lata to 1977 (34 kandydatów) i 1984 (32 chętnych do występu w Toruniu).*
Artystyczne wydarzenia. Próbowaliśmy - weterani imprezy - parę razy układać własną "złotą listę" OFTJA. Za każdym razem była nieco inna. Bo wprawdzie pamięć idealizuje dawne dokonania sprzed lat, to przecież co jakiś czas pojawiają się młodzi wybitni twórcy i wypierają ze "złotej listy" swych wielkich poprzedników.
Nazwiska tych, zdobywców Grand Prix, 24 artystów, których ranga wykracza poza dzieje OFTJA, przypomniałem w podobnym druku przed pięciu laty, teraz więc wypadnie dopełnić listę o triumfatorów z ostatnich lat: Emiliana Kamińskiego (1993) i Jacka Lenczara (1994), zaś nazwisko jednego jeszcze zwycięzcy przenoszę do osobowej cząstki wspomnień.
Janusz Stolarski - super star. Przyjechał w 1991 r. z "Ecce homo" wg F Nietzschego i mało kto wierzył w sukces tak ryzykownego przedsięwzięcia. No bo jak zrobić dobry scenariusz z dzieł filozoficznych i jak taki tekst uteatralizować? Sukces wszakże był ogromny i zdać się mogło - nie do powtórzenia. A jednak! Jest rok 1995. stolarski przywozi "Zemstę czerwonych bucików" Dimitri Galasa, opowieść o życiu i klęsce estradowego klezmera.
Można to zagrać, można spodobać się publiczności, jest materiał na popis. Stolarski gra i podoba się, ale przede wszystkim broni swego bohatera, czyni go ludzkim w tragizmie losu. Jamusz Stolarski - jedyny dwukrotny zdobywca Grand Prix OFTJA.
Pożegnania. Witamy nowych aktorów witamy się ze starymi przyjaciółmi - to w skrócie sens przyjazdów na OFTJA. Niestety, coraz częściej przychodzi żegnać starych przyjaciół. W ostatnim pięcioleciu przybyło pustych miejsc. Marek Okopiński zmarł 24 VIII 1992 r. Był jurorem OFTJA 10 razy, co najmniej tyle samo razy uczestniczył w komisji kwalifikacyjnej. Świetny dyrektor teatru, reżyser, prawdziwy działacz TKT. Jan Siekiera odszedł 15 XII 1995 r. Siedmiokrotny juror. Do końca walczył w Ministerstwie Kultury i Sztuki o wspieranie festiwalu, co roku wypytywał o wyniki, o atmosferę, o kolegów.
Trzydziesty OFTJA - czym będzie? W wymiarze artystycznym zadecydują o tym aktorzy - z różnych miast i teatrów, z różnym dorobkiem i rozmaitymi spektaklami. W wymiarze emocjonalnym chcielibyśmy by był - proszę darować pewien patos - "arką przymierza między dawnymi i nowymi laty"; z taką intencją budowaliśmy jury i zdarzenia towarzyszące.
Wojciech Siemion to teatr i aktor końca lat 50., twórca gatunku, realizator wielu świetnych przedstawień. Jedno z nich, to najważniejsze, bo pierwsze, przypomni po 37 latach od premiery. Irena Jun - główna osoba monodramu końca następnego dziesięciolecia, laureatka czterech kolejnych festiwali, a i później stale obecna w jednoosobowym teatrze. Dorota Stalińska - druga połowa lat 70.: "Tabu", "Żmija", "Utracona Część Katarzyny Blum". Jej talent niejako narodził się w Toruniu, a potem potwierdził. Jarosław Gajewski - to druga połowa lat 80.: najpierw nagroda za debiut, wkrótce potem Grand Prix OFTJA.
Tadeusz Burzyński i Lech Śliwonik "występują" w innej kategoriach - towarzyszących, współorganizujących, nagłaśniających.
I jeszcze ktoś w tej "arce". Toruńscy organizatorzy OFTJA sprzed 10, 15, 20 lat postanowili dać znak, że festiwal był dla nich ważny nie przez pełnione funkcje: zapowiedzieli, że stawią się jako weterani i potwierdzą swoją obecność oraz trwałą sympatię.
Cień smutku. Jubileusz festiwalu: przetrwał trudne chwile, stał się miejscem narodzin artystycznych wielu aktorów, przyniósł dziesiątki wybitnych przedstawień. A zarazem - spotykamy się w tym roku na bardzo krótko, tylko na dwa dni. I nie z powodu braku pieniędzy, bo Toruń dotrzymuje słowa - ogłasza festiwal i gwarantuje jego realizację. Tylko dwa dni, bo nie było z czego wybierać, zgłoszeń wpłynęło mniej niż w najtrudniejszych latach. Można powiedzieć, zatoczyliśmy koło i wróciliśmy do toruńskiego punktu wyjścia: jak w roku 1976, tak i w tym roku zgłosiło się 16 wykonawców. Tyle razy walczyliśmy z obojętnością władz, z brakiem środków... Czyżby dzisiaj trzeba było "walczyć" z aktorem? Czyżby OFTJA stał się mniej potrzebny tym, których jest własnością? I dlatego ów cień...

Lech Śliwonik

*Do udziału w 31. OFTJA zgłosiło się 47 aktorów, wystąpi 12.